نقش کپک و مخمر در فساد سیلاژ
اتلاف سیلاژ ذرت گردابی که درآمد دامدار را می‌بلعد!
مقدمه
سیلاژ ذرت ماده خوراکی منحصر به فردی است که در تغذیه گاو شیری سهم بالایی در تامین نیاز انرژی دام دارد و به طور همزمان بخش معنی‌داری از فیبر قابل هضم جیره را تامین می‌کند. قابلیت هضم سیلاژ ذرت می‌تواند تحت تأثیر عوامل زیادی از جمله واریته ذرت، شرایط مزرعه، نوع خاک و وضعیت رشد گیاه قرار گیرد که در بسیاری از موارد این شاخص‌ها قابل کنترل نبوده و در عمده موارد به دلیل محدودیت تولید و کوتاه بودن فصل برداشت، دامدار مجبور به پذیرش و تخلیه علوفه ذرت عرضه شده حتی با کیفیت پایین خواهد بود. از این رو، دامداران سعی می‌کنند از زمانی که ذرت علوفهای در دامداری تخلیه مي‌شود، کلیه راهکارهای موجود در راستای حداکثر‌سازی بهره‌وری ازعلوفه موجود را به کار ببندند که این استراتژی در برگیرنده اقداماتی در زمان سیلو کردن، اقدامات پیشگیری اتلاف از محل سیلو تا آخور و اقدامات مربوط به حداکثر سازی قابلیت هضم و استفاده از مواد مغذی سیلاژ توسط دام است.
اهمیت جلوگیری از اتلاف سیلاژ از دیدگاه اقتصادی
طی چند سال اخیر افزایش چشمگیری در قیمت ذرت علوفهای عرضه شده به دامداری‌ها رخ داده است (شکل 1)؛ به طوری که در سال 1402 در مقایسه با سال 1399 افزایش نزدیک به 3/5 برابری در قیمت ذرت علوفهای پیش‌بینی می‌شود و برآوردها نشان می‌دهد این افزایش قیمت همچنان با شیبی تند ادامه داشته باشد. از این رو، ارزیابی اقتصادی و پذیرش اهمیت ارتقای بهره‌وری خوراک و به طور ویژه سیلاژ در شرایط فعلی صنعت پرورش گاو شیری امری حیاتی است و با مجموعه‌ای از محاسبات ساده می‌توان به این نتیجه رسید که اگر چه استراتژی بر پایه افزایش تولید شیر می‌تواند به سود بیشتر دامداری بیانجامد؛ اما در حال حاضر کاهش هزینه‌های پنهان ناشی از اتلاف علوفه بایستی در درجه اول اهمیت قرار گیرد.
برای مثال، اگر در یک گاوداری با 1000 راس دام دوشا مقدار خرید ذرت علوفهای سالانه 17000 تن باشد. کاهش اتلاف 5 درصدی معادل850 تن علوفه در یک سال است که سود ناشی از آن در سال 1401 با قیمت خرید ذرت علوفهای16000 ریال معادل 13/6 میلیارد ریال می‌باشد. با توجه به شرایط حاکم بر بازار در رابطه با قیمت عرضه ذرت علوفهای، پیش‌بینی می‌شود همین مقدار کاهش اتلاف ذرت علوفهای، در سال 1402 معادل 17/8 میلیارد ریال یا به عبارتی بیش از 1/6 کیلوگرم افزایش رکورد گله خواهد بود (شکل 2) از این رو، دستیابی به این سود از طریق افزایش تولید شیر کار ساده‌ای نبوده و در برخی موارد به ويژه در گله‌های با عملکرد بالا ناممکن است و قاعدتاً مشکلاتی را به ويژه از بُعد افزایش فشار بر دام و به خطر افتادن سلامت و ماندگاری آن در گله در پی خواهد داشت.
شکل 2 - مقایسه سود حاصل از کاهش 5 درصدی اتلاف ذرت عـلوفه‌ای در مقایسه با سود حاصل از افزایش یک کیلوگرم رکورد شیر در کل سال، در یک گله1000 راس دوشا در سال 1399، 1400، 1401 و 1402.
اتلاف مستقیم علوفه به دلیل کپک‌زدگی به‌ويژه در سطح سیلو
اگر مدیریت سیلو به خوبی صورت نگیرد، نه تنها هزینه اتلاف مستقیم علوفه به دامدار تحمیل می‌شود، بلکه دامی که با سیلاژ بی‌کیفیت (آلودگی سموم قارچی، صدمات حرارتی، کاهش مواد مغذی و قابلیت هضم پایین) تغذیه می‌شود، نمی‌تواند حداکثر پتانسیل خود در تولید را بروز دهد. بخش‌های سطحی و کناره‌های سیلو بیشترین اتلاف ناشی از کپک‌زدگی پیش از باز کردن سیلو را به خود اختصاص می‌دهد. برای مثال، در یک سیلو با طول 150 و عرض 50 متر، کپک‌زدگی تنها در 5 سانتی‌متر بالایی سطح سیلو، تقریبا معادل خراب شدن 320 تن علوفه ذرت است که بر اساس قیمت ذرت علوفهای در سال 1402 نزدیک به 6/7 میلیارد ریال خسارت در پی دارد (شکل 3).
شکل 5– قرارگرفتن سیلاژ در معرض هوا منجر به فعالیت کپک و مخمر و در نتیجه تولید حرارت می‌شود. افزایش دمای سیلاژ یکی از مهمترین نشانه‌های این فرآیند است.
اتلاف ماده خشک و مواد مغذی سیلاژ از طریق فساد هوازی
اتلاف پس از باز کردن سیلو نیز دیگر منبع هدر رفت سرمایه دامدار است. وقتی سیلو در معرض هوا قرار می‌گیرد، با حضور اکسیژن ماده آلی شروع به شکسته شدن کرده و حرارت تولید می‌شود که مقدار زیادی از ماده خشـک را هدر خواهـد داد (شکل 4 و 5). این فرآیند تحت عنـوان فسـاد هـوازی شناخته می‌شود و در ابتدا با فعالیت مخمرها و مصرف آن قندها واسید لاکتیک آغاز می‌شود. مصرف اسید لاکتیک موجب افزایش pH و در نتیجه فراهم شدن شرایط برای رشد کپک‌ها می‌شود. لذا در پی شروع فعالیت مخمرها، کپک‌ها نیز به فرآیند فساد هوازی اضافه شده و با مصرف طیف گسترده‌ای از سوبستراها رشد می‌کنند. این فرآیند علاوه بر اتلاف ماده خشک، خوشخوراکی را نیز کاهش می‌دهد و خطر مایکوتوکسینها را در پی دارد.
کاهش هضم فیبر به دلیل حضور مایکوتوکسینها در سیلاژ
آنچه از بخش علوفهای جیره در مدفوع دیده می‌شود، علاوه بر فیبر غیرقابل هضم، فیبر بالقوه قابل هضمی است که فرصت تجزیه نیافته است. شکمبه مخزنی پویا است و مقدار علوفه هضم شده تابعی از قابلیت هضم بالقوه، نرخ تجزیه‌پذیری و نرخ عبور است. عواملی که بر این شاخص‌ها اثر بگذارند، می‌توانند اثرات قابل توجهی در مقدار فیبر هضم شده در شکمبه داشته باشند. استفاده زیاد از غلات در جیره که منجر به افت pH و تضعیف جمعیت باکتری‌های فیبرولایتیک می‌شود، نرخ هضم را کاهش داده و بخش زیادی از فیبر بالقوه قابل هضم، به صورت تجزیه نشده شکمبه را ترک می‌کند. علاوه بر این، استفاده از ترکیباتی مانند بی‌کربنات سدیم جهت اصلاح pH شکمبه، افزایش مصرف آب در شرایط تنش گرمایی و کوچک بودن اندازه ذرات علوفه موجب افزایش نرخ عبور شده و فرصت هضم فیبر را کاهش می‌دهد. همچنین، برخی اقلام جیره مانند چربی‌ها می‌توانند شروع تخمیر فیبر را به تاخیر بیاندازند.
اما بخشی از کاهش هضم علوفه و بالاخص سیلاژ می‌تواند ناشی از عواملی غیر از فرمولاسیون جیره باشد. مایکوتوکسینها جدای از اثرات منفی بر سلامت عمومی دام، می‌توانند اثرات ضدمیکروبی، ضدپروتوزوایی و ضد قارچی در شکمبه داشته باشند و با تغییر نامطلوب در جمعیت میکروبی شکمبه منجر به کاهش تخمیر و در نتیجه کاهش هضم ماده خشک و به طور ويژه هضم فیبر شوند. هر دو تا سه واحد کاهش هضم فیبر جیره می‌تواند حدود 0/5 کیلوگرم تولید شیر را کاهش دهد. همچنین، کاهش هضم شکمبه‌ای می‌تواند منجر به افزایش تخمیر در انتهای دستگاه گوارش گاو شود. اما دستگاه گوارش نشخوارکنندگان برای تخمیر در انتهای روده طراحی نشده است و وقتی این اتفاق می‌افتد، اسید در جایی تولید می‌شود که قرار نیست و این می‌تواند منجر به شل شدن مدفوع، مشکلات گوارشی جدی و التهاب در دستگاه گوارش شود.
محافظ سیلو و علوفه FreshCid
فِرِش‌سید اِل (FreshCid®L)محافظ سیلاژ، علوفه و خوراک فرموله شده بر پایه اسیـدهای آلی است که به صورت مایع جهت جلوگیری از رشد قارچ‌ها، کپک‌زدگی، تولید مایکوتوکسینها و صدمات حرارتی به ويژه در قسمت‌های سطحی و کناره‌های سیلو، انواع علوفه با رطوبت بالا و TMR مورد استفاده قرار می‌گیرد.
Reference:
ارسال دیدگاه
دیدگاه های ثبت شده
تاکنون دیدگاهی برای این مطلب ثبت نشده است