بخش اول: مدیریت تب برفکی
Immunonutrition: تلفیقی هوشمندانه از ایمنی و تغذیه در مدیریت تب برفکی
مقدمه
تب برفکی یکی از مهم‌ترین بیماری‌های صنعت دامپروری است که با وجود گذشت بیش از 120 سال از زمان شناسایی عامل آن، همچنان آسیب‌های اقتصادی بالایی به دامداران سراسر جهان وارد می‌کند. ویروس تب برفکی از جنس آفتوویروس (Aphthovirus) و خانواده پیکورناویریده (Picornaviridae) است و به طور کلی در برگیرنده هفت سروتیپ O، A، Asia 1، C و SAT3 SAT2 SAT1 است. این ویروس از کوچکترین ویروس‌های حیوانی بوده و قابلیت فراوانی برای تغییرات ژنتیکی از خود نشان می‌دهد (شکل 1).
شکل 1– ساختار ویروس تب برفکی. کپسید ویروس تب برفکی از 3 پروتئین ساختاری خارجی (VP1، VP2 و VP3) و یک پروتئین ساختاری داخلی (VP4) تشکیل شده است و ژنوم آن را که به صورت RNA تک‌رشته‌ای است در برمی‌گیرد (Zewdie et al., 2023).
شیوع جهانی ویروس تب برفکی و شرایط حساس ایران
پراکنش ویروس تب برفکی در سطح جهانی به دلیل تفاوت عملکرد کشورهای مختلف در کنترل این بیماری بسیار متنوع است. به طوری که برخی از مناطق جهان، از جمله شمال آمریکا و اروپا عاری از تب برفکی است؛ اما در برخی مناطق دیگر از جمله آسیا، آفریقا و خاورمیانه بومی (اندمیک) است. توزیع جهانی سروتیپ‌های ویروس تب برفکی به هفت مخزن تقسیم می‌شود. مخازن 1 و 2 به ترتیب جنوب‌شرق آسیا و جنوب آسیا را شامل می‌شود؛ در حالی‌که مخزن 3 شامل یوروآسیا (از جمله خاورمیانه و ایران) است. حوضه‌های 1، 2 و 3 به طور کلی محل شیوع سروتیپ‌های O، A وAsia 1 ویروس تب برفکی هستند و چهار مخزن باقیمانده (مخزن 4، 5، 6 و7) مربوط به سایر نقاط جهان شامل افریقا و مناطق مرکزی و جنوبی قاره امریکا است (شکل 2).
ایران به دلیل سطح آلودگی بالا در کشورهای همسایه و احتمال بالای انتقال آلودگی از این مرزها همواره در معرض ورود سویه‌ها و زیرسویه‌های جدید است که کنترل بیماری از طریق واکسیناسیون را نیز با چالش جدی مواجه می‌کند.
شکل 2– نقشه رسمی وضعیت تب برفکی (گزارش اعضای سازمان جهانی سلامت حیوانات (WOAH)، بروزرسانی مارس 2023)
مسیرهای انتقال، عوارض و هزینه تب برفکی
ویروس تب برفکی از طریق تماس مستقیم یا غیرمستقیم با ترشحات و مواد دفعی حیوانات آلوده، تنفس، مصرف مواد خوراکی آلوده، جراحات پوستی و غشاهای مخاطی انتقال می‌یابد. این بیماری تاول‌هایی در داخل و اطراف دهان، پاها و پستان حیوانات ایجاد می‌کند. همچنین باعث تب، لنگش، کاهش وزن، افت تولید و مرگ ناگهانی در حیوانات جوانان به علت میوکاردیت می‌شود. هزینه تحمیل شده توسط بیماری تب برفکی به دامدار بسیار وسیع است و در بسیاری از موارد پایین‌تر از واقعیت برآورد می‌شود. چرا که تنها بخشی از این خسارات مانند کاهش تولید شیر، کاهش رشد و تلفات شفاف و نسبتاً دقیق قابل محاسبه است. اما بخش زیادی از این ضرر اقتصادی مانند کاهش باروری، تغییر نامطلوب در ساختار گله، تاخیر در برنامه‌ریزی عرضه دام یا محصولات دامی چندان جلب توجه نمی‌کند. علاوه بر این، بخشی از ضررهای تب برفکی غیرمستقیم است که در برگیرنده درآمد از دست رفته (مانند از دست دادن بازار داخلی و خارجی و حذف دام‌های عالی گله) و هزینه‌های اضافی تحمیل شده (هزینه جایگزینی، تست‌های تشخیصی و اجرای قرنطینه) است که بایستی مورد توجه قرار گیرد.
چگونه گله خود را در برابر تب برفکی ایمن کنیم؟
برای دستیابی به حداکثر ایمنی در سطح گله در برابر تب برفکی و کاهش صدمات ناشی از آن، اتخاذ یک استراتژی مدیریت همه جانبه ضرورتی انکار ناپذیر است. رعایت اصول ایمنی زیستی، برنامه واکسیناسیون صحیح و دقیق، کنترل سطح ایمنی گله از طریق اندازه‌گیری منظم تیتر آنتی‌بادی، ارتقای سطح ایمنی حیوانات جوان، مدیریت بهینه تنش‌های محیطی، متابولیکی و تغذیه‌ای (مدیریت تنش گرمایی، حفظ ثبات در جیره، تامین کافی مواد مغذی به ويژه در دام‌های حساس مانند دوره انتقال، مدیریت توازن منفی انرژی و حفظ سلامت لوله گوارش به ويژه شکمبه) از جمله اجزای اصلی یک استراتژی همه جانبه در مدیریت تب‌برفکی است (شکل 3).
شکل 3– یک استراتژی کارا در کنترل تب برفکی چیزی شبیه به برش‌های پنیر سوئیسی در امتداد یکدیگر است. وقتی استراتژی همه جانبه‌ای در کنترل تب برفکی به کار ببریم؛ هر مرحله بخشی از کاستی‌های روش‌های دیگر را پوشش می‌دهد. لذا، در حالی که هر یک از آن‌ها به تنهایی نقاط ضعفی دارند؛ مجموعه آن‌ها در کنار هم موفقیت ما در مدیریت تب‌برفکی را در پی خواهد داشت. موش‌ها نیز در این مثال مشکلات خارج از کنترل ما در هر بخش است که می‌تواند تا حدی بواسطه یکپارچگی این استراتژی جبران شود.
Immunonutrition مفهومی نوین در صنعت گاو شیری
با توجه به تجربه‌های به دست آمده و شکست‌هایی که در کنترل بیماری تب برفکی با وجود واکسیناسیون در کشور داشته‌ایم؛ به نظر می‌رسد علاوه بر توجه ويژه به ماهیت و کیفیت واکسن، بایستی به شرایط دام در دستیابی به پاسخ و ایمنی مطلوب نیز توجه شود. دامی که تحت تنش‌های مختلف قرار دارد، نمی‌تواند پاسخ خوبی در برابر واکسن نشان دهد. مفهوم نوین Immunonutrition یا ارتقای عملکرد سیستم ایمنی از مسیر تغذیه می‌تواند تکمیل کننده دستیابی به یک استراتژی یکپارچه و کارا در مدیریت تب برفکی در گله‌های گاو شیری باشد. زیرا دامی با سیستم ایمنی قوی پاسخ بهتری به واکسیناسیون داده و عوارض کمتری در مواقع شیوع بیماری نشان خواهد داد. بتا‌گلوکان دیواره سلولی مخمر یکی از این ترکیبات است که هم سیستم ایمنی ذاتی و هم سیستم ایمنی اکتسابی دام را تقویت کرده و پاسخ واکسیناسیون را بهبود می‌دهد.
در یادداشت علمی بعدی به مسیرهای بهبود پاسخ واکسیناسیون مرتبط با دام با تاکید بر Immunonutrition و راهکارهای ارتقای عملکرد سیستم ایمنی خواهیم پرداخت. با ما همراه باشید!...
References:
1. Nazari Ashani et al., 2023. Scientific Reports.13:13526.
2. Paton et al., 2018. Current Opinion in Virology. 28:85.
3. Zewdie et al. 2023. Virology Journal. 20:299.
ارسال دیدگاه
دیدگاه های ثبت شده
تاکنون دیدگاهی برای این مطلب ثبت نشده است