اهمیت راهکارهای تغذیه‌ای در کنترل کیفیت بستر

اهمیت کیفیت بستر در طول دوره پرورش و تولید

از اصـلی‌تـریـن عـوامل مـوثر برای دسـتیابی به حـداکثر تـولید اقتـصادی، مدیـریت پارامترهای محیطی و بخصوص مدیریت بستر در پرورش طیـور است. چـرا که وجود بسـتر مـناسـب خود حـکایــت از مـناسب بـودن شرایط مـحیطی در سالن دارد. جوجه‌های گوشتی بیشترین زمان زندگی خود را در تماس با بستر هستند؛ در نتیجه، بستر تأثیر زیادی در سلامتی و عملکرد طیور دارد.

نـظـارت بر حـفظ کیـفیت بـسـتر، با ارتقـای سـلامت و رفـاه پرنده به مـوفـقیت کلی پرورش طیور کمک می‌کند. طی دوران پرورش و نگهداری گله، رطوبت مناسب برای بستر ۲۰ الی ۲۵ درصد است. وقتـی رطوبت بستـر از ۲۵ درصـد تجـاوز کنـد، به آن بستـر خیـس می‌گویند. در این شرایـط، علاوه بر افزایش احتمـال کوکسیدیوز، باکتـری‌های با تـوانایی تـجزیه اسید اوریـک نیز افزایـش می‌یابـند. در زمان بروز خیسی بستر که معمولاً با هضم و جذب ضعیف مواد مغذی همراه است، جمعیت این باکتری‌ها در انتهای دستگاه گوارش افزایش می‌یابد که سرعت تخمیر بالاتر و تولید مقادیر بالاتری گاز آمونیاک را در پـی دارد. تـراکم بیـش از حـد آمونیاک در هوای سالن باعث از بیـن رفتن تــاژک‌های مـجاری تنفسـی می‌شود کـه این امر عوارض تنفسی را به دنبال خواهد داشت. در ضمن، گاز آمـونیاک آزاد شده، pH بستر را به تدریج از ۵/۲ به ۸/۴ می‌رساند. این تغییر در pH همراه با گرمای بستر سبب بروز سوختگی‌هایی در قسمت‌هایی از پا و سینه و نهایتاً کاهش کیفیت لاشه می‌شود .

راهکارهای تغذیه‌ای در ارتقا کیفیت بستر طیور

برای دستیـابی به کیـفیـت مطلوب بستـر، راهکـارهای مدیریتی و تـغذیه‌ای مختلفی را می‌توان در دستور کار قرار داد. استراتژی‌های فرمولاسیون منطبق با نیازها و شرایط محیطی مختلف می‌توانند به طور قـابل تـوجهی بـه کیفیـت بسـتر طیـور در طول دوره پرورش و تولید کمـک کند. خوراک مـناسب نه تنها بر سلامت و عملکرد پرندگان تأثیر می‌گذارد؛ بلکه، بر ترکیب کود و در نتیجه بر کیفیت بستر تأثیر می‌گذارد.

بالانس جیره: ارائه یک جیره متعادل با نسبت‌های مناسب پروتئین، انـرژی، ویتامین‌ها و موادمـعدنی بر اساس سویه و نژاد پرنده علاوه بر ایـنکه از رشد و بـهره‌وری بـهینه حـمایت می‌کند؛ در عین حال، دفع مواد مغذی را به حداقل می‌رساند.

بالانس اسیدهای آمینه: فرموله کردن جیره بر اساس نیاز اسیدآمینه (پروتئین ایده‌آل) به جـای سطح پروتئین خام، کنترل دقیق‌تری را بر دریافت مواد مغذی امکان پذیر می‌کند. این روش تامین نیاز ‌می‌تواند به کاهش دفع نیتروژن و بهبود کیفیت کود کمک کند.

تامین احتیاجات غذایی بر اساس شرایط فیزیولوژیک: تنظیم تراکم مواد مغذی جیره بر اساس مرحله رشد یا تولید پرنده می‌تواند به استفاده بـهینه از مـواد مغذی کمک کند. این امر از هدر رفت بیش از حد برخی از مواد مغذی جلوگیری می‌کند و احتمال دفع مواد مغذی اضافی در کود را کاهش می‌دهد.

گنجاندن فیبر: گنـجاندن فیـبر کـافـی در جـیره علاوه بـر تحریک سنگدان و تـولید اسید بیشتر، می‌تـواند بافت و ساختار بستر را بهبود بخشد. مواد فیبری رطوبت اضافی را جـذب می‌کنند، کیفیت بستـر را افزایش می‌دهند و به سلامت دستگاه گوارش پرنده کمک می‌کنند.

مکمل‌های آنزیمی: آنزیم‌ها می‌تـوانند هـضم و جذب مواد مغذی را افزایش داده و منجر به استفاده بهتر از مواد مغذی توسط پرنده شوند. جـذب بهتـر مـواد مغـذی همزمـان با ارتقـای سـلامت لـوله گوارش می‌تواند مقدار مـواد مـغذی هـضم نشده در کود را کـاهش دهد و در نتیجه ترکیب متعادل‌تری ایجاد کند.

اسیدیفایرها، پری‌بیوتیک‌ها و پست‌بیوتیک‌ها: اسیدیفایرها، پـری‌بـیوتیک‌ها و پست‌بـیوتیک‌ها می‌توانند بر سلامت روده و تعادل میکروبی آن تأثیر مثبت بگذارند. روده سالم به هضم کارآمد و جذب مـواد مغـذی کمک می‌کند و به طـور بالقـوه دفع مواد مغذی هضم نشده در کود را کاهش می‌دهد.

آنـتی‌اکسـیدان‌ها: آنتی‌اکسیدان‌ها می‌تـوانند از سیستـم ایمنی بدن حمایت کرده و استرس اکسیداتیو را کاهش دهند. سیستم ایمنی سالم به سلامت کلی پرنده کمک می‌کند و می‌تواند بر کیفیت بستر تأثیر بگذارد.

شکل 1- مکانیسم اثر پست‌بیوتیک‌ها. Treg: لنفوسیت T تنظیم کننده (Zolkiewicz et al., 2020 )

اثر استفاده از پری‌بیوتیک‌ها و پست‌بیوتیک‌ها بر کیفیت بستر طیور

پری‌بیوتیک‌ها و پست‌بیوتیک‌ها نقش مهمی در تغذیه طیور دارند و نه تنها بر سلامت و عملکرد پرندگان بلکه بر کیفیت بستر طیور نیز تأثیـر می‌گذارند. این مـواد به تعادل کلی میکروبیوتای روده کمک می‌کنند و بر جذب بـیشتر مواد مغذی و در نهایت بر ترکیب مواد دفع شده تأثیر‌گذارند. پری‌بیوتیک‌ها ترکیبات غیرقابل هضمی هستند که به طور انتـخابی باعث رشد و فـعالیـت مـیکروارگانیسـم‌های مفید (پروبیوتیک‌ها) در دستگاه گوارش می‌شوند. این امر می‌تواند جذب و استفاده از مواد مغذی را تـوسط پرندگان افزایش دهد. ثابت شده است که پری‌بیوتیک‌های حاصل از مخمر ساکارومایسس سرویزیه که حاوی بتاگلوکان‌های با پـیوند بتا 1،3 و بتا 1،6 هستند نـقش بسیار موثری در جذب توکسین‌های قارچی و اندوتوکسـین‌ باکتری‌های مضر لـوله گـوارش دارند و مـوجب حـذف رقابـتی ایـن باکتری‌ها می‌شوند. در ادامه، این تـرکیبـات از طریق فـعال کردن سلول‌های میانجی ایمنی، باعث بالاتر رفتن سطح ایمنی ذاتی و اکتسابی (سلولی و هـمورال) در طیـور می‌شـوند. از طـرفی، نـقـش حمایتی مانان الیگوساکارید در تثبیت میکروفلور نرمال دستگاه گوارش پرندگان برکـسی پوشیده نـیست. پـسـت‌بیوتیک‌های حـاصل از مـخمر ساکارومایسس سرویزیه علاوه بر مـقادیر بالای بـتاگـلـوکان و مانان الیگوساکارید، حـاوی تـرکیبـات سـیتوپلاسم این تک یاخته هستند که مـی‌تواند اثـرات مثبتـی بر بـافت پـوششی روده، سـیستـم ایـمنی و سلامت کلی روده داشته باشد. همچنین، به تشکیل محیط روده قوی‌تر و انـعطـاف‌پـذیرتر در طیور کمک می‌کنند. سلامت کلی روده باعث حمایـت از رشد میکروفـلور نرمال و تثبیت آن‌ها و در نـهایت تولید اسیدهای‌آلی فلور نرمال روده می‌شود که این محیط اسیدی، جذب و استفاده از مواد مغذی را افزایش داده و به طور بالقوه میزان مواد مغذی هضم نشده در انتهای دستگاه گوارش و در نهایت در بستر را کاهش دهد. محتوای سیتـوپـلاسمی حاصل از مـخمـر اتولیز و هیدرولیز شده حـاوی تـرکیبات زیست فعال مهمی اعم از پپتیدها، نوکلئوتیدها، اینـوزیتـول، ویتامین‌های گروه B، کولین، بیوتین و زینک است،که علاوه بر حمایت از سلامت دستگاه گوارش و ارتقای عملکرد سیستم ایمنی طیور، سطح جذب در روده را افزایش داده و در نهایت موجب ارتقاع سطح بهره‌وری و تولید در پرندگان هم می‌شود.